اين قبيل آزمايش ها نه فقط در دوست گرفتن لازم است، بلكه در امر ازدواج و زناشويي بسيار لازم تر و مفيدتر است

پيغمبر اكرم (صلي الله عليه و آله) در آن حديث فرمود (كسي كه شكر نعمت مردم را نكرد شكر نعمت خدا را نكرده.)

خداوند متعال در كتاب كريم خود فرموده (لئن شكرتم بازيدنكم و لئن كفرتم ان عذابي لشديد) اگر شكر نموديد هر آينه نعمت خود را زياد مي نمايم و اگر كفران نعمت كرديد، به درستي كه عذاب من سخت و شديد است سعدي گفته:
شكر نعمت نعمتت افزون كند                    كفر نعمت از كفت بيرون كند
پس از اينجا مي توان فهميد كه در اوصاف اشتقاء هيچ صفتي بدتر از كفران نعمت نيست و در اوصاف سعادتمندان هيچ خلقي نيك و صفت نيكويي به پايه و مرتبه شكر نعمت نمي رسد و چنانچه معلوم است شكر دو مرتبه دارد:‌يكي شكر زباني كه انسان نعمت خالق (شكراً لله) قسمتي از آن است و ديگر آن كه هر نعمتي را براي آن چه خلق شده به فائده و غايت آن برساند. مثل اينكه نعمت چشم كه از بزرگترين نعم الهي به شمار مي رود، در فائده آن كه نظر به آيات الهي است صرف نمايد و در هر چيزي جمال بي مثال حق را مشاهده كند و نيز به گوش استماع نمايد آيات قرآني و اخبار معصومين (عليهم السلام) را و دست و پا و باقي اعضاء و جوارح را نيز در مصرفي كه مقرر نموده اعمال نمايد و به مال و جاه و حقوق بندگان خدا را ادا كند و در موارد عقلائي صرف گرداند، تا آن كه به اندازه اي از عهده شكر پروردگار برآمده باشد. اگر چه احدي قدرت ندارد آن طوري كه بايست از عهده شكر كوچكترين نعمت هاي غير متناهي او بر آيد، اين است كه در كتاب كريم شاكرين را به قلت ستوده چنانچه فرموده (اعملوا آل داود شكراً و قليل من عبادي الشكور)

چنانچه پيغمبر اكرم (صلي الله عليه و آله) در آن حديث فرمود (طوبي لمن شغله عيبه عن عيوب الناس) خوشا به حال كسي كه نظر نمودن به عيب خودش باز مي دارد وي را از نظر كردن به عيوب مردم

گويند بازرگاني بسيار ثروتمند پسراني داشت كه از كسب و كار اعراض مي نمودند و در مال پدر اسراف مي كردند. پدر در مقام نصيحت و موعظه به ايشان گفت اين فرزندان اهل دنيا جوياي سه رتبند و به آن نرسند مگر به چهار خصلت آن سه كه طالبند: مال و جاه و ثروت و آخرت و آن چهار چيز كه مقدمه وصول به اين سه چيز مي شود: كسب و كار از طريق نيكو، نگاه داشتن آن، خرج به موقع خودداري از شهوات و هر كه از اين چهار چيز يكي را مهمل گذارد نه زندگاني خود تواند مرتب نمايد و نه ديگران از وي استفاده مي برند. خلاصه پدر اين قدر نصيحت نمود تا آن كه پسر بزرگ رو به تجارت آورد و عزم سفر نمود و گاو خريد. يكي در اثناء راه مريض شد به دست مزدوري سپرد كه پس از بهبودي به وي رساند. مزدور يك دو روزي گذشت ملول گشت، گاو را رها نمود و به صاحب او گفت گاو بمرد. گاو كم كم علت از وي رفع شد و مشغول چرا گرديد تا به مرغزاري رسيد كه به انواع و اصناف رياحين آراسته. گاو در آن مرغزار فربه و توانا گرديد و از شدت غرور آواز بلندي بر آورد. در آن حوالي شيري بود و سباع  و وحوش بسيار در اطاعت وي بودند. شير چون آن صدا را بشنيد بترسيد و بهراسيد لكن به ظاهر نياورد و در ميان اتباع دو شغال بودند يكي كليله نام داشت و ديگر دمنه و هر دو زيرك و عاقل بودند. لكن دمنه حريص تر و بزرگ منش تر بود. دمنه به كليله گفت مي بينم ملك چندي است به جاي خود مانده و به شكار نمي رود. كليله گفت به ما مربوط نيست ما فعلا آسايشي داريم و طعمه اي مي يابيم و از آن طبقه نيستيم كه لايق شرف حضور باشيم از اين حرف درگذر كه به تو رسد آن چه به آن بوزينه رسيد خلاصه حكايت بوزينه اين است كه خواست دروگري كند خود را هلاك نمود، آنچه كليله به وي نصيحت نمود سودي نبخشيد تا آن كه نزد شير رفت پس از آن كه وظايف خدمت به جاي آورد، شير پرسيد كيستي گفتند فلان پسر فلان گفت پدرش را مي شناسيم. پرسيد كجا بودي گفت در خدمت ملك اقامت دارم و اينك آمدم اگر ملك را خدمتي باشد انجام دهم و مي بينم ملك مدتي است به شكار نرفته در اين بين صداي گاو بلند شد و چنان هراسي بر شير رخ داد كه وي را از جاي حركت داد و راز خود را به دمنه بگفت، دمنه در مقام نصيحت گفت ملك نبايد از صدايي بترسد و در مثل گويند به آواز بلند و چثه قوي اعتمادي نيست. اگر دستور دهي او را به حضور آورم، شير اجازه داد. دمنه رفت و گاو را آورد. شير با وي بسيار مهرباني و اظهار مرحمت نمود و به وي اطمينان داد كه از وي ضرر و آسيبي به او نرسد  گاو كم كم از فرط ذكاوت و اخلاق نيك نزد شير مقام بلندي احراز نمود و يكي از زمامداران امور مملكتي گرديد. دمنه بر گاو حسد برد و نزد شير بناي افسانه گري و فتنه انگيزي را گذاشت و گفت گاو با سران لشكر خلوت كرده و هر يك را به نوعي بر ملك چيره نموده و تو را در نظر آنها ضعيف و ناتوان نشان داده و من صلاح در اين دانم قبل از آن كه آن غدار به تو آسيبي رساند وي را از پاي در آري. عاقل خردمند به دو چيز شناخته مي شود يكي آن كه خطر را از قبل از وقوع آن به علاماتي بشناسد و از آن جلوگيري نمايد كه بعد از وقوع جاهل و عاقل يكسانند و ديگر آن كه وقتي بلائي به وي رسد خود را نگاهدارد و با بلا مقاومت نمايد، هر چه شير انكار نمود كه تا به حال خيانتي از گاو ديده نشده و من با وي عهد بسته ام كه در امان من باشد، خلاف عهد روا نمي دارم دمنه زيادتر وسوسه نمود و گفت بايستي سلطان رعيت را بين خوف و رجاء نگاه دارد. نه چنان آنها را محروم نمايد كه از وي برمند و نه چندان مال و مكنت دهد كه طغيان نمايند و طمع در مملكت كنند و بايد اقتداء نمود به پروردگار كه فرمود (و ان من شي الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم) شير گفت بر فرضي كه دشمن من باشد، چه تواند كرد او طعمه من است و خوراك او گياه است. دمنه گفت ترسم تمام وحوش را بر عداوت تو حريص گرداند و به اقسام افسانه گري ها بالاخره شير را اغوا كرد. شير گفت كسي مي فرستم و اجازه مي دهم از مملكت ما بيرون شود. دمنه ترسد رسوا شود گفت فرمان مملكت راست لكن اين خائن غدار را زود بايست از پا در آورد كه عزم آسيب ممكلت دارد و اگر خواهي بداني ببين وقتي نزد تو آيد صورت او متغير و به چپ و راست مي نگرد و عازم جنگ است. شير گفت اين خوب علامتي است ديگر شبه اي باقي نمي ماند برو و وي را نزد من آر. دمنه به حالت اندوه و افسردگي نزد گاو رفت و گفت شير از تو خشمگين است. گاو گفت شير تا حال از من خيانتي نديده و من اخلاق شير را مي دانم كه درباره من جز خير و خوبي نخواهد كرد و دمنه گفت هر كه خدمت كند به كسي كه قدر آن را نداند مثل كسي ماند كه در شوره زار تخم افكند و با مرده مشورت كند و در گوش كر مادر زاد غم وشادي گويد. پس از آن كه دمنه گاو را مهياي دفاع خود نمود با هم نزد شير آمدند گاو چون ديد كه شير ايستاده و عربده مي زند و پا به زمين مي فشارد، آن نيز آماده دفاع گرديد و به همان علاماتي كه دمنه پيش بيني كرده، خود را نشان داد شير يك دفعه بر وي حمله نمود و گاو مقاومت مي نمود تا آن كه گاو كشته و در خون خود غلطيدپس از آن شير از كرده خود پشيمان گرديد و به فكر فرو رفت كه چگونه وزير و سپهسالار لشكر خود را به افسانه شغالي به خون غلطانيدم و نقض عهد نمودم و دشمني در موقع دوستي و وحشت به جاي الفت نشايد و در مقام تفحص بر آمد تا آن كه روزي مادر شير به ديدار شير آمد و او را غمناك ديد. سبب پرسيد شير گفت كشتن گاو و اخلاق نيك او از خاطر من دور نمي گردد. مادر گفت شهادت هيچكس نزد مردم مقبول تر از شهادت دل او نيست و سخن ملك دليل بر بي گناهي گاو است. زيرا كه هيچ دليل در تاريكي شك چون رأي انور و خاطر از هر ملك نيست. چه فراست ملك جاسوس ضمير و طليعه اسرار غيب و آينه نمودار حق است. اگر غضب بر وي مستولي نگردد كه گفته اند (الغضب غول العقل) شير گفت بسيار فكر كرده ام كه خيانتي نسبت به گاو دهم تا آن كه نزد ديگران معذور باشم. گمان من به وي نيكوتر و ندامت و حسرت من بر هلاكت وي بيشتر مي گردد. بالاخره شير كار دمنه را محول به قضاوت كرد و قضاوت هر چند او را استنطاق نمودند از آن خائن مزور اقرار و اعتراف نشنيدند و به زبانبازي و افسانه هاي دلپذير آنها را متقاعد مي نمود تا بالاخره دو نفر بر عليه او شهادت داده اند. آن وقت شير امر فرمود كه او را به زنجير بستند و وحوش بدن وي را قطعه قطعه كردند. اين حكايت در كتاب كليله و دمنه خيلي طولانيست ما از ناچاري كه سخن طولاني نشود مختصري از آن را نقل نموديم و در اين حكايت دو فائده مي بينيم يكي آن كه خردمند نبايد به كلام نمام سخن چين گول بخورد و نيز سخن چين وخامت و عاقبت خود را بنگرد و دست از عمل شنيع خود بر دارد و ديگر دشمن هر قدر ضعيف و ناتوان باشد، بايستي از وي حذر نمود (دشمن نتوان حقير و بيچاره شمرد)

حضرت امير (عليه السلام) در آن خطبه معروف فرمود (اول الدين معرفته و كمال معرفته التدصيق به و كال التصديق به توحيده و كمال توحيده الاخلاص له و كمال الاخلاص له نفي الصفات عنه لشهاده كل موصوف انه غير الصفه) تا آخر كلامه (عليه السلام) و ايد حديث دلالت واضح دارد كه ما ني توانيم حق را به صفاتي تعريف و توصيف نمائيم. زيرا همان طور ي كه ذات حقتعالي براي ما غير معلوم است صفات او هم چون عين ذات او است و با ذات يكي است، راهي براي ادراك آن نداريم.

توهم نشود كسي كه داراي حكمت شد شبيه به خدا مي شود، نه اين طور نيست بلكه مقصود اين است كه چون خداوند حكيم حقيقي است و حكمت حكما نمونه اي از حكمت مطلق او است و حكيم حكمت خود را مظهر و ناشي از حكمت خدا مي داند، لهذا مشتاق مي گردد كه در حكمت شبيه به حقتعالي گردد.

چنانچه در جاي خود مبرهن و معلوم گرديده، انسان پنج قوه ظاهر دارد: كه عبارت از دين، شنيدن، بوئيدن، چشيدن، لمس كردن است و پنج قوه باطنه و آن حس مشترك، قوه خيال، قوه واهمه، قوه متخيله، قوه عاقله، قواي ظاهره معلوم و محتاج به شرح نيست. قواي باطنه نيز مربوط به قواي ظاهره است. چنانچه حس مشترك قوه اي است كه محل او جلو دماغ است و به آن احساسات خارجي پديد مي گردد. يعني محسوسات را به آن قوه ادراك مي نمائيم و پس از آن قوه خيال خزينه دار تمامي محسوساتي است كه به قواي ظاهر ادراك نموده ايم و پس از آن قوه واهمه و عمل وي ادراك معاني جزئي است كه در اجسام يافت مي شود. مثل اينكه گوسفند وقتي كه گرگ را مي بيند به قوه واهمه دشمني او را ادراك مي نمايد و از وي فرار مي كند لكنچون فاقد قوه عاقله است معناي دشمني كلي را نمي تواند ادراك نمايد و پس از آن قوه متخيله است كه آنچه به حس مشترك ادراك شده و در خزينه خيال محفوظ است، با معاني جزئيه اي كه در قوه واهمه است تسليم به آن قوه متخيله مي شود و در آنجا تركيب و تجزيه و جمع و تفريق مي گردد، پس از آن عرضه مي شود به نفس ناطقه و آن حكم به ايجاب و سلب مي كند و تميز بين خوب و بد مي دهد تا اينجا قواي بشري كه دست قدرت خداوندي در هر فردي قرار داده به پايان مي رسد و چون معرفت حقتعالي و شناسايي آثار او به حق و حقيقت از قبيل محسوسات و موهومات و معقولات نيست، لهذا به هيچ يك از قوا و مشاعر انساني نمي توان او را شناخت و انسان به خودي خود از قبيل قواي طبيعي مدرك آن نمي شود و آن يك موهبت الهي و قوه رباني و اسرار احدي است كه به هر كه بخواهد عنايت مي نمايد و اگر چه اين دانش از قواي طبيعي ساخته نمي شود لكن براي تمام افراد بشر ممكن است كه پس از آن كوشش بسيار خود را در معرض اين موهبت عظمي در آورند و هر فردي كه بخواهد از نردبان ترقي و تعالي، پله اي بالا رود بايستي زنجير قواي شهواني را از پاي خود در آورد وگرنه بالا رفتن و صعود نمودن براي او مشكل بلكه محال به نظر مي آيد.

شريعت را تشبيه به آب نموده زيرا همين طوري كه حيات هر چيزي به آب است، حيات جاوداني  زندگي دائمي روحاني ما بسته به شريعت است و چنانچه در كتاب كرم فرموده (يضل به كثيراً و يهدي به كثيراً) چه بسيار مردمي كه مخالفت قرآن نمودند و گمراه گرديدند و چه اشخاص زيادي كه به پيروي قرآن هدايت شدند. مثل اينكه آبي كه حيات موجودات بسته به او است، گاهي سبب هلاك مي شود. آري كسي كه به آب شريعت خود را از لقمه درشت طبيعت كه نزديك است وي را خفه كند نجات ندهد، به چه چيز مي تواند خود را از اهريمن نفس بهيمي نجات دهد و مثل كساني كه از شريعت اعراض نموده اند، مثل كسي است كه آب در گلوي او گير كرده كه همان آب او را خفه مي كند و به چيز ديگر نمي تواند علاج نمود. خلاصه دواي تمام دردهاي ما شريعت است. اگر ما در اعمال روزانه خود و اخلاق و رفتار پيروي پيشوايان خود را بنمائيم، خوشبخت ترين و سعادتمندترين مردم خواهيم بود.